هدف اساسی پژوهش افزایش گستره دانش و آگاهی است. اکنون توانایی های فن آوری و پژوهش های علمی و کاربردی از مهم ترین شاخص های بالندگی و توسعه یافتگی جوامع محسوب می شود. پژوهش امکان افزایش دانش، آگاهی و بهبود شرایط زندگی را به انسان می دهد و سبب پیشرفت جامعه می شود.
پژوهش را باید زیربنای آموزش دانست. بدون انجام پژوهش ایستایی و سکون بر دانش بشری چیره خواهد شد. بنابراین پژوهش یکی از نیروهای اصلی شکل دهنده به جهان است که سبب درک بهتر از دنیای اطراف می شود.
پژوهش می تواند پیامدهای اقتصادی مهمی نیز داشته باشد و به برطرف کردن مشکل های اقتصادی و بهبود شاخص های اقتصادی کشور کمک شایان توجهی بکند
«الوین تافلر» نظریه پردازی است که مقوله پژوهش را بسیار مهم می پندارد و در نظریه جابجایی در قدرت با اشاره به سه عامل قدرت، ثروت و دانایی، براین باور است که برخلاف دوران گذشته که زور و ثروت تعیین کننده ترین نیرو برای رسیدن به قدرت بود در دوره معاصر، دانایی مهمترین عامل رسیدن به قدرت است.
او سه پرده تئاتر زندگی بشری را در قالب سه موج تحول در جامعه بشری یعنی انقلاب های کشاورزی، صنعتی و اطلاعات و انفورماتیک مورد بررسی قرار می دهد و مدعی است که با انقلاب اطلاعاتی و ارتباطی، ثروت دیگر به عنوان مهم ترین عامل شکل دهنده به قدرت محسوب نمی شود، بلکه دانایی این جایگاه را بدست آورده است و پایه اصلی دانایی و شناخت نیز پژوهش به شمار می رود. بر این پایه می توان گفت پژوهش در دنیای کنونی می تواند عاملی زیربنایی و اساسی در افزایش قدرت ملی هر کشوری در گردونه جهانی شدن باشد..
جایگاه پر اهمیت پژوهش و پژوهشگر در ایران سبب شد تا وزارت علوم، تحقیقات و فناوری در ۱۳۷۹هجری خورشیدی به منظور گسترش مقوله پژوهش در کشور، چهارمین هفته آذر را «هفته پژوهش» نامگذاری کند. این روز و هفته بهترین بهانه برای کنکاش موضوع پژوهش در دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی کشورمان ایران عزیز، است. با این وجود، این روز و هفته بهانه خوبی برای اکثر دانشگاه‌ها، پژوهشگاه‌ها و مراکز علمی و تحقیقاتی است، تا اینکه با برگزاری چندین نشست علمی، انتشار چند ویژه‌نامه، برپایی نمایشگاه هفته پژوهش، تجلیل از پژوهشگران برتررا گرامی بدارند، ولی مسئله که در این زمینه مهم به نظر می‌رسد، اینکه بعد از یک و نیم دهه گذشته، از روز و هفته پژوهش مجموع این برنامه‌های متعددی که در همین هفته با همکاری سازمان‌ها، نهادها، دانشگاه‌ها و مؤسسات مرتبط با پژوهش و فناوری برگزار می‌شود، نتوانسته مشکلات و دردی از جامعه را حل کند؟
نکته در خور تامل دیگر اینکه، ایران تا سال ۱۴۰۴ و بر اساس سند چشم‌انداز توسعه کشورمان، باید رتبه اول علم و فناوری را در منطقه کسب کند، اما سئوال اینجاست که آیا با وجود بسیاری از پژوهش‌های غیرکاربردی که در دانشگاه‌ها و پژوهشگاه‌های کشور، صورت می‌گیرد، می‌شود با این روند به این هدف مهم رسید؟ و دیگر اینکه چرا با وجود سالانه هزاران تحقیق و پژوهش در ایران، مشکلات جامعه همچنان به قوت خود باقی است؟
شناسایی توانمندی‌های پژوهش و فناوری مراکز تحقیقاتی، شناسایی و معرفی پژوهشگران برتر، امکان تجاری‌سازی یافته‌های پژوهش و فناوری(فن بازار)، فراهم کردن فضای همکاری بین پژوهشگران، برقراری ارتباط مراکز صنعتی و تولیدی با مراکز تحقیقاتی، نهادینه کردن پژوهش در سطح جامعه و … از جمله اهداف برگزاری هفته پژوهش و فناوری در کشورمان اعلام شده، به گونه‌ای که بارها متولیان این امر اعلام کرده‌اند، یکی از اهداف اصلی آنها در برگزاری هفته پژوهش در دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی ، آوردن فرهنگ پژوهش در متن جامعه بوده تا اینکه فعالیت‌های تحقیقاتی صرفا به دانشگاه‌ها و پژوهشگاه‌ها محدود نشوند و مردم بتوانند نقش پژوهش و توسعه فناوری را در زندگی روزمره خود احساس کنند، ولی به نظر می‌آید، برای رسیدن به این اهداف تعیین شده، با این وضعیت پژوهش و با توجه به حال و روز پژوهش در دانشگاه‌ها و پژوهشگاه‌ها در حال حاضر غیرممکن باشد.
در پایان آنچه در این زمینه مهم به نظر می‌رسد، اینکه توسعه علم و فناوری و بسترسازی تحققِ اقتصاد دانش‌بنیان و بهبود زیرساخت‌ها، منابع و ارتباطات و پشتیبانی از جمله سیاست‌ها و اولویت‌های راهبردی دولت یازدهم در حوزه علم و فناوری بیان شده، که برای تحقق این راهبردها بر مواردی چون اتصال حلقه علم و فناوری به حلقه تجارت و ثروت ملی، ایجاد پیوند پویا میان دانشگاه، مراکز پژوهشی و جامعه و همگانی‌سازی علم، کارآفرینی و شغل‌آفرینی برای دانش‌آموختگان، روزآوری آموزش و پژوهش و پیوند آنها با دانش روز و نیازهای کشور، کاهش تمرکز در اداره امور دانشگاه‌ها و گسترش نقش‌آفرینی بخش غیردولتی، تسهیل در تشکیل و رشد تشکل‌های سیاسی، صنفی و اسلامی، ترویج نوآوری و آزاداندیشی، تامین مجدانه و تخصیص عادلانه منابع و توسعه ارتباطات علمی جهان گستر تاکید ویژه‌ای شده است. همه موا رد اشار شده شعارهای خوبی است که امیدواریم به عمل تبدیل شود.
علی محمدی
مدرس دانشگاه